Η αλληλεπίδραση μεταξύ κατάστασης θρέψης και γνωστικής έκπτωσης θεωρείται μία σχέση πολύπλοκη και αμφίδρομη η οποία αποτελεί αντικείμενο έντονης ερευνητικής δραστηριότητας τα τελευταία χρόνια και επηρεάζει την καθημερινότητα ασθενών, φροντιστών και επαγγελματιών υγείας. Από όταν ο Alois Alzheimer το 1907 παρατήρησε μία σταδιακή απώλεια βάρους στην πρώτη του ασθενή, πολλές έρευνες επαλήθευσαν όχι μόνο την ύπαρξη ενός χαμηλού σωματικού βάρους αλλά και την τάση σε μια βαθμιαία και προοδευτική απώλεια. Αλλά αν και πέρασαν πάνω από 100 χρόνια η αιτιολόγια παραμένει ακόμα αμφίβολη, μολονότι έχουν διατυπωθεί διάφορες υποθέσεις. Έχει παρατηρηθεί ότι 30%-45% των ασθενών με νόσο Alzheimer υπόκεινται σε ακούσια απώλεια βάρους σε κάθε σταδιο της νόσου, ακόμα και πριν την εμφάνιση των κλινικών συμπτωμάτων.

 

Έρευνες δείχνουν ότι το έλλειμμα ιχνοστοιχείων και μικροσυστατικών θρέψης (βιτ. D, A, B6, B12, Φυλλικού οξέως, βιταμινών C και E) συνδέεται με την νοητική κατάσταση και με ενδεχόμενο εκδήλωσης της νόσου. Αυξημένη πρόσληψη κορεσμένων λιπαρών οξέων σχετίζεται με ινσουλίνο-αντίσταση και αυξημένα επίπεδα ινσουλίνης συνδέονται με αυξημένο κίνδυνο εκδήλωσης της νόσου. Πράγματι, η πρόσληψη γλυκόζης επιφέρει βελτίωση των νοητικών λειτουργειών σε αυτούς τους ασθενείς, καθώς αποτελεί ερέθισμα για χολινεργική έκκριση. Υψηλά επίπεδα χοληστερόλης αυξάνουν την εναπόθεση του β-αμυλοειδούς στους νευρώνες, ενώ αυξημένα επίπεδα κορτιζόλης σχετίζονται με χαμηλό σωματικό βάρος και με υποθρεψία. Επιφέρει επίσης βλάβη στον ιππόκαμπο και ατροφία του φλοιού του κροταφικού λοβού.

 

Η αιτιολογία της απώλειας βάρους παραμένει αμφίβολη μολονότι έχουν διατυπωθεί διάφορες υποθέσεις όπως: ατροφία περιοχών του εγκεφάλου όπου εντοπίζονται οι περιοχές ρύθμισης της πρόσληψης της τροφής, μειώμενη ενεργειακή πρόσληψη, αυξημένη ενεργειακή δαπάνη, μεταβολή της σωματικής σύστασης και δυσλειτουργική ρύθμιση του σωματικού βάρους. Φτάνουμε λοιπόν στα τελικά στάδια της νόσου όπου η απώλεια βάρους θα ήταν συνέπεια συμπεριφορών τροφικής αποστροφής. Αυτές είναι η στοματική δυσπραγία και αγνωσία, οι ασθενείς δηλαδή δεν αναγνωρίζουν κάν αυτό που έρχεται σε επαφή με το στόμα, έχουμε συμπεριφορές αντίστασης οι οποίες είναι αντανακλαστικά άμυνας που εμποδίζουν την τροφή να έρθει σε επαφή με το στόμα, αντανακλαστικά εννοείται που δεν υπόκεινται στη θέληση του ασθενούς και αυτό είναι ένα από τα πιο σημαντικά πράγματα που πρέπει να κατανοήσουν οι περιθάλπωντες. Δε σημαίνει δηλαδή ότι ο ασθενής δεν θέλει, απλά δεν μπορεί. Υπάρχουν επίσης οι εκλεκτικές συμπεριφορές που αφορούν τη σύσταση της δίαιτας, η στοματοφαρυγγική και φαρυγγοοισοφαγική δυσφαγία λόγω νευρομυικής ασυνεργείας. Οι μύες και τα νεύρα δηλαδή για την κατάποση δεν συνεργάζονται με αποτέλεσμα η κατάποση να γίνεται αδύνατη. Και τέλος, πολύ σημαντικός παράγοντας, η διατροφική εξάρτηση από τους περιθάλπωντες.

 

Έχει παρατηρηθεί ότι σχεδόν το διπλάσιο των ασθενών σε σχέση με τους ελέγχους, υπόκεινται σε απώλεια βάρους μεγαλύτερη του 5% . Αυτή η παρατήρηση υποδεικνύει ότι η ρύθμιση του σωματικού βάρους των ασθενών είναι δυσλειτουργική. Αυτή η δυσλειτουργεία θα μπορούσε να εξηγηθεί με τη θεωρία του “settling point” για τη ρύθμιση του βάρους. Η θεωρία αυτή υποστηρίζει ότι το settling point είναι το σωματικό βάρος που επιτυνχάνεται σε συγκεκριμένες περιβαλλοντολογικές και διατροφικές συνθήκες όπου η ενεργειακή πρόσληψη και δαπάνη είναι σε ισορροπία. Αυτή η ισορροπία μπορεί να επηρεαστεί από διάφορους παράγοντες όπως η συμπεριφορά και ο μεταβολισμός του ατόμου.

 

Παραδόξως εδώ παρατήρειται για πρώτη φορά ότι ορισμένα άτομα αύξησαν το βάρος τους. Μολονότι η απώλεια βάρους αποτελεί μεγαλύτερη ανησυχία για τους κλινικούς από ότι η αύξηση, αυτή καθαυτή  η παρατήρηση, ίσως θα μπορούσε να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε ότι πρόκειται για μια αναστρέψιμη διαδικασία και να κινήσουμε την έρευνα προς αυτή την κατεύθηνση.

 

Η κινητική του φαινομένου έχει ιδιαίτερη σημασία καθώς στον γηριατρικό πληθυσμό απώλεια βάρους μεγαλύτερη του 4% σε ένα χρόνο αποτελεί ανεξάρτητο παράγοντα θνητότητας και θνησιμότητας. Παρατηρούμε λοιπόν:

Μια οξεία απώλεια αρκετών κιλών σε λίγους μήνες στο 10.2% των ασθενών, το οποίο σημαίνει απώλεια μεγαλύτερη των 5 kg στους πρώτους 6 μήνες. Έπειτα από στατιστική ανάλυση 3 ανεξάρτητες μεταβλητές βρέθηκαν να σχετίζονται με αυτή την τυπολογία.

Η δεύτερη τυπολογία αφορά μια ήπια αλλά συνεχής απώλεια που λαμβάνει χώρα ενώ η ασθένεια εξελίσσεται, παρατηρούμενη στο 33.4% των ασθενών. Αυτό σημαίνει απώλεια μεγαλύτερη του 4% στον πρώτο χρόνο. Και σε αυτή την περίπτωση 3 ανεξάρτητες μεταβλητές βρέθηκαν να σχετίζονται με αυτή την τυπολογία.

Χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής οι επαγόμενες συνέπειες του φαινομένου όπως κίνδυνος υποθρεψίας, μολύνσεις, έλκη κατάκλισης, κατάγματα και ατροφία, παράγοντες που επιβαρύνουν την πρόγνωση, την αύξηση της ιδρυματοποίησης και περιορίζουν την λειτουργική αυτονομία των ασθενών. H συστηματική διατροφική αξιολόγηση των ασθενών, τόσο στη διάγνωση όσο και στο follow-up και η εφαρμογή κατάλληλων διατροφικών παρεμβάσεων μπορεί να αποτελέσει σημαντικό παράγοντα αντιμετώπισης των παραπάνω φαινομένων, με στόχο τη διακοπή του δεσμού που ενδέχεται να συνδέει το γνωστικό με το διατροφικό έλλειμμα.

 

Η αλληλεπίδραση μεταξύ νοητικού και διατροφικού ελλείμματος θα μπορούσε να συγκεντρωθεί στο παρακάτω σχήμα. Η ατροφία του φλοιού του μέσου κροταφικού λοβού προκαλεί νοητική έκπτωση, η οποία επιφέρει διατροφικό έλλειμμα, μέσω της διαταραχής της διατροφικής συμπεριφοράς του ασθενούς και του μειωμένου σωματικού του βάρους και ΒΜΙ. Το αποτέλεσμα είναι επαπειλούμενη υποθρεψία με τις επαγόμενες συνέπειες της όπως μολύνσεις, έλκη κατάκλισης, κατάγματα και ατροφία.

 

Η διεθνής ακαδημίας για τη θρέψη και τη γήρανση (ΙΑΝΑ) ανακοίνωσε ότι για κάθε ασθενή με νόσο Alzheimer, πρέπει να γίνεται αξιολόγηση της κατάστασης θρέψης τόσο στη διάγνωση όσο και στην έναρξη της θεραπείας. Συνιστάται:

Χρησιμοποιήται το ΜΝΑ (Mini nutritional Assesment), η Eating Behaviour Scale (EBS) η οποία προβάλλει το κινητικό και νοητικό έλλειμμα όπως αυτό αντανακλάται στην ικανότητα πρόσληψης της τροφής. Διαχωρίζει τους ασθενείς σε εξαρτημένους, αυτούς που χρειάζονται μερική βοήθεια και ανεξάρτητους. Σχετίζει αρνητικά με τη διάρκεια του γεύματος και θετικά με το MMSE. Για τη λειτουργική γηριατρική αξιολόγηση χρησιμοποιούνται οι παρακάτω κλίμακες:

ενώ για την αξιολόγηση της συνοσηρότητας χρησιμοποιήται η Cumulative Illness Rating Scale (CIRS).

 

Εκτός όμως από το τι πρέπει να τρώμε είναι εξίσου σημαντικό να δούμε τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να γίνεται η σίτιση ανάλογα με τον αθενή, καθώς οι ανάγκες σε κάθε στάδιο της νόσου είναι διαφορετικές όπως διαφορετικά είναι και τα συμπτώματα της ασθένειας που επηρεάζουν την σίτιση. Τα ερωτήματα των φροντιστών στην αντιμετώπιση της καθημερινότητας είναι πολλά και πολλές φορές χωρίς απάντηση, παράλληλα όμως γίνεται προσπάθεια από την επιστημονική κοινότητα για κάποιες κατευθυντήριες οδηγίες για την κατανόηση και την αντιμετώπιση της διατροφικής συμπεριφοράς των ασθενών:

Είναι ο χρόνος στον οποίο ο ασθενής κατά τη διάρκεια της ημέρας βρίσκεται στο ζενίθ των νοητικών του λειτουργιών, από το πρωί εώς το μεσημέρι, επομένως το πρωίνό και το γεύμα θεωρούνται ιδανικά για να μεγιστοποιήσουμε την θερμιδική πρόσληψη.

 

Τέλος αξίζει να σημειωθεί ότι υπάρχουν ασθενείς που χάνουν την αίσθηση του κορεσμού εξαιτίας των συνεπειών της νόσου στα κυκλώματα που ελέγχουν την πρόσληψη της τροφής. Πρόκειται για ασθενείς που αναζητούν συνεχώς τροφή και επιβάλλεται η μέγιστη προσοχή των φροντιστών στην αντιμετώπιση τους.