Διατροφή και νόσος Alzheimer

 
 

Ποιος είναι ο ρόλος της διατροφής στην εξέλιξη της νόσου Alzheimer;

 
 
Ποιος είναι ο ρόλος της διατροφής στην εξέλιξη της νόσου Alzheimer;
Η αλληλεπίδραση μεταξύ κατάστασης θρέψης και γνωστικής έκπτωσης θεωρείται μία σχέση πολύπλοκη και αμφίδρομη η οποία αποτελεί αντικείμενο έντονης ερευνητικής δραστηριότητας τα τελευταία χρόνια και επηρεάζει την καθημερινότητα ασθενών, φροντιστών και επαγγελματιών υγείας. Από όταν ο Alois Alzheimer το 1907 παρατήρησε μία σταδιακή απώλεια βάρους στην πρώτη του ασθενή, πολλές έρευνες επαλήθευσαν όχι μόνο την ύπαρξη ενός χαμηλού σωματικού βάρους αλλά και την τάση σε μια βαθμιαία και προοδευτική απώλεια. Αλλά αν και πέρασαν πάνω από 100 χρόνια η αιτιολόγια παραμένει ακόμα αμφίβολη, μολονότι έχουν διατυπωθεί διάφορες υποθέσεις. Έχει παρατηρηθεί ότι 30%-45% των ασθενών με νόσο Alzheimer υπόκεινται σε ακούσια απώλεια βάρους σε κάθε σταδιο της νόσου, ακόμα και πριν την εμφάνιση των κλινικών συμπτωμάτων.
 
Η κατάσταση θρέψης αποτελεί παράγοντα κινδύνου για τη νόσο Alzheimer;
Έρευνες δείχνουν ότι το έλλειμμα ιχνοστοιχείων και μικροσυστατικών θρέψης (βιτ. D, A, B6, B12, Φυλλικού οξέως, βιταμινών C και E) συνδέεται με την νοητική κατάσταση και με ενδεχόμενο εκδήλωσης της νόσου. Αυξημένη πρόσληψη κορεσμένων λιπαρών οξέων σχετίζεται με ινσουλίνο-αντίσταση και αυξημένα επίπεδα ινσουλίνης συνδέονται με αυξημένο κίνδυνο εκδήλωσης της νόσου. Πράγματι, η πρόσληψη γλυκόζης επιφέρει βελτίωση των νοητικών λειτουργειών σε αυτούς τους ασθενείς, καθώς αποτελεί ερέθισμα για χολινεργική έκκριση. Υψηλά επίπεδα χοληστερόλης αυξάνουν την εναπόθεση του β-αμυλοειδούς στους νευρώνες, ενώ αυξημένα επίπεδα κορτιζόλης σχετίζονται με χαμηλό σωματικό βάρος και με υποθρεψία. Επιφέρει επίσης βλάβη στον ιππόκαμπο και ατροφία του φλοιού του κροταφικού λοβού.
 
Γιατί οι ασθενείς χάνουν βάρος; Φταίει η εκφυλιστική διαδικασία της νόσου Alzheimer;
Η αιτιολογία της απώλειας βάρους παραμένει αμφίβολη μολονότι έχουν διατυπωθεί διάφορες υποθέσεις όπως: ατροφία περιοχών του εγκεφάλου όπου εντοπίζονται οι περιοχές ρύθμισης της πρόσληψης της τροφής, μειώμενη ενεργειακή πρόσληψη, αυξημένη ενεργειακή δαπάνη, μεταβολή της σωματικής σύστασης και δυσλειτουργική ρύθμιση του σωματικού βάρους. Φτάνουμε λοιπόν στα τελικά στάδια της νόσου όπου η απώλεια βάρους θα ήταν συνέπεια συμπεριφορών τροφικής αποστροφής. Αυτές είναι η στοματική δυσπραγία και αγνωσία, οι ασθενείς δηλαδή δεν αναγνωρίζουν κάν αυτό που έρχεται σε επαφή με το στόμα, έχουμε συμπεριφορές αντίστασης οι οποίες είναι αντανακλαστικά άμυνας που εμποδίζουν την τροφή να έρθει σε επαφή με το στόμα, αντανακλαστικά εννοείται που δεν υπόκεινται στη θέληση του ασθενούς και αυτό είναι ένα από τα πιο σημαντικά πράγματα που πρέπει να κατανοήσουν οι περιθάλπωντες. Δε σημαίνει δηλαδή ότι ο ασθενής δεν θέλει, απλά δεν μπορεί. Υπάρχουν επίσης οι εκλεκτικές συμπεριφορές που αφορούν τη σύσταση της δίαιτας, η στοματοφαρυγγική και φαρυγγοοισοφαγική δυσφαγία λόγω νευρομυικής ασυνεργείας. Οι μύες και τα νεύρα δηλαδή για την κατάποση δεν συνεργάζονται με αποτέλεσμα η κατάποση να γίνεται αδύνατη. Και τέλος, πολύ σημαντικός παράγοντας, η διατροφική εξάρτηση από τους περιθάλπωντες.
 
Ποιο είναι το παράδοξο του φαινομένου;
Έχει παρατηρηθεί ότι σχεδόν το διπλάσιο των ασθενών σε σχέση με τους ελέγχους, υπόκεινται σε απώλεια βάρους μεγαλύτερη του 5% . Αυτή η παρατήρηση υποδεικνύει ότι η ρύθμιση του σωματικού βάρους των ασθενών είναι δυσλειτουργική. Αυτή η δυσλειτουργεία θα μπορούσε να εξηγηθεί με τη θεωρία του “settling point” για τη ρύθμιση του βάρους. Η θεωρία αυτή υποστηρίζει ότι το settling point είναι το σωματικό βάρος που επιτυνχάνεται σε συγκεκριμένες περιβαλλοντολογικές και διατροφικές συνθήκες όπου η ενεργειακή πρόσληψη και δαπάνη είναι σε ισορροπία. Αυτή η ισορροπία μπορεί να επηρεαστεί από διάφορους παράγοντες όπως η συμπεριφορά και ο μεταβολισμός του ατόμου.
 
Παραδόξως εδώ παρατήρειται για πρώτη φορά ότι ορισμένα άτομα αύξησαν το βάρος τους. Μολονότι η απώλεια βάρους αποτελεί μεγαλύτερη ανησυχία για τους κλινικούς από ότι η αύξηση, αυτή καθαυτή  η παρατήρηση, ίσως θα μπορούσε να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε ότι πρόκειται για μια αναστρέψιμη διαδικασία και να κινήσουμε την έρευνα προς αυτή την κατεύθηνση.
 
Με ποιο τρόπο γίνεται η απώλεια βάρους;
Η κινητική του φαινομένου έχει ιδιαίτερη σημασία καθώς στον γηριατρικό πληθυσμό απώλεια βάρους μεγαλύτερη του 4% σε ένα χρόνο αποτελεί ανεξάρτητο παράγοντα θνητότητας και θνησιμότητας. Παρατηρούμε λοιπόν:
Μια οξεία απώλεια αρκετών κιλών σε λίγους μήνες στο 10.2% των ασθενών, το οποίο σημαίνει απώλεια μεγαλύτερη των 5 kg στους πρώτους 6 μήνες. Έπειτα από στατιστική ανάλυση 3 ανεξάρτητες μεταβλητές βρέθηκαν να σχετίζονται με αυτή την τυπολογία.
  • Μεγαλύτερο αρχικό βάρος,
  • υψηλότερο σκορ στους προγνωστικούς δείκτες διατροφής και φλεγμονής
  • και η παρουσία ενός γεγονότος όπως η ιδρυματοποίηση, ασθένεια σε εξέλιξη ή αλλαγή του τρόπου ζωής.
Η δεύτερη τυπολογία αφορά μια ήπια αλλά συνεχής απώλεια που λαμβάνει χώρα ενώ η ασθένεια εξελίσσεται, παρατηρούμενη στο 33.4% των ασθενών. Αυτό σημαίνει απώλεια μεγαλύτερη του 4% στον πρώτο χρόνο. Και σε αυτή την περίπτωση 3 ανεξάρτητες μεταβλητές βρέθηκαν να σχετίζονται με αυτή την τυπολογία.
  • Μεγαλύτερο αρχικό βάρος,
  • έλλειψη θεραπείας
  • και τελικό στάδιο της νόσου.
Ποιές είναι οι συνέπειες της απώλειας βάρους;
Χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής οι επαγόμενες συνέπειες του φαινομένου όπως κίνδυνος υποθρεψίας, μολύνσεις, έλκη κατάκλισης, κατάγματα και ατροφία, παράγοντες που επιβαρύνουν την πρόγνωση, την αύξηση της ιδρυματοποίησης και περιορίζουν την λειτουργική αυτονομία των ασθενών. H συστηματική διατροφική αξιολόγηση των ασθενών, τόσο στη διάγνωση όσο και στο follow-up και η εφαρμογή κατάλληλων διατροφικών παρεμβάσεων μπορεί να αποτελέσει σημαντικό παράγοντα αντιμετώπισης των παραπάνω φαινομένων, με στόχο τη διακοπή του δεσμού που ενδέχεται να συνδέει το γνωστικό με το διατροφικό έλλειμμα.
 
Ποια είναι η αλληλεπίδραση μεταξύ νόησης και διατροφής;
Η αλληλεπίδραση μεταξύ νοητικού και διατροφικού ελλείμματος θα μπορούσε να συγκεντρωθεί στο παρακάτω σχήμα. Η ατροφία του φλοιού του μέσου κροταφικού λοβού προκαλεί νοητική έκπτωση, η οποία επιφέρει διατροφικό έλλειμμα, μέσω της διαταραχής της διατροφικής συμπεριφοράς του ασθενούς και του μειωμένου σωματικού του βάρους και ΒΜΙ. Το αποτέλεσμα είναι επαπειλούμενη υποθρεψία με τις επαγόμενες συνέπειες της όπως μολύνσεις, έλκη κατάκλισης, κατάγματα και ατροφία.
 
Ποιος είναι ο ρόλος των επαγγελματιών υγείας στην διατροφή;
Η διεθνής ακαδημίας για τη θρέψη και τη γήρανση (ΙΑΝΑ) ανακοίνωσε ότι για κάθε ασθενή με νόσο Alzheimer, πρέπει να γίνεται αξιολόγηση της κατάστασης θρέψης τόσο στη διάγνωση όσο και στην έναρξη της θεραπείας. Συνιστάται:
  1. Ανθρωπομετρικός έλεγχος: ύψος, βάρος, Δείκτης Μάζας Σώματος, περίμετρος γαστροκνημίας και περίμετρος βραχίονα ως δείκτης μυικής μάζας, η πτυχή του τρικέφαλου ως δείκτης υποδόρειου λίπους, η περίμετρος της κοιλίας και των ισχίων ως δείκτες λιπώδους μάζας. Έλεγχος της περίμετρου μέσης, η οποία αντανακλά με ακρίβεια το ενδοκοιλιακό λίπος και σχετίζεται ισχυρά με τους μεταβολικούς παράγοντες καρδιαγγειακού κινδύνου. Τα όρια των 102 cm στους άνδρες και 88 cm στις γυναίκες είναι αυτά που χρησιμοποιούνται συνηθέστερα για τον καθορισμό του μεταβολικού συνδρόμου.
  2. Βιοχημικός και αιματολογικός έλεγχος: Αριθμός λεμφοκυτάρων < 1200 αποτελεί δείκτη υποθρεψίας.  Συνιστάται μέτρηση της λευκωματίνης, η οποία αποτελεί δείκτη χρόνιου υποσιτισμού καθώς αντανακλά την ικανότητα πρωτεϊνικής σύνθεσης ενώ παράλληλα εκφράζει την κατάσταση ενυδάτωσης του οργανισμού. Γίνεται έλεγχος προλευκωματίνης των βιταμινών Α, D, E, B1, B2, B6, B12, του φυλλικού οξέος, της retinol binding protein, της τρανσφερίνης, της CRP, της a1 οξικής γλυκοπροτείνης, της χοληστερόλης, χαλκού και ψευδάργηρου.
  3. Να γίνεται καταγραφή του βάρους του ασθενούς τουλάχιστον μία φορά το μήνα υπό τις ίδιες συνθήκες και με τις ίδιες μεθόδους. Απώλεια βάρους μεγαλύτερη από 2 κιλά σε ένα μήνα ή εμφάνιση ανορεξίας χρήζει κλινικής έρευνας ενώ η διατροφική παρέμβαση επιβάλλεται αν υπάρχει απώλεια βάρους μεγαλύτερη του 5% σε 3 με 6 μήνες.
  4. Να τηρούνται ημερολόγια με τη συνήθη δίαιτα του ασθενούς και να διαμορφώνονται ανάλογα με τις υπάρχουσες συνθήκες, λαμβάνοντας πάντα υπ`όψιν ότι πρόκειται για ένα γηριατρικό ασθενή η πολυπαθολογία του οποίου επιβάλλει την συνεργασία των επαγγελματιών υγείας.
Ποιες κλίμακες χρησιμοποιούμε για την αξιολόγηση της κατάστασης θρέψης;
Χρησιμοποιήται το ΜΝΑ (Mini nutritional Assesment), η Eating Behaviour Scale (EBS) η οποία προβάλλει το κινητικό και νοητικό έλλειμμα όπως αυτό αντανακλάται στην ικανότητα πρόσληψης της τροφής. Διαχωρίζει τους ασθενείς σε εξαρτημένους, αυτούς που χρειάζονται μερική βοήθεια και ανεξάρτητους. Σχετίζει αρνητικά με τη διάρκεια του γεύματος και θετικά με το MMSE. Για τη λειτουργική γηριατρική αξιολόγηση χρησιμοποιούνται οι παρακάτω κλίμακες:
  • Μini Mental State Examination (MMSE)
  • Geriatric Depression Scale (GDS)
  • Activity of Daily Living (ADL)
  • Instrumental Activity of Daily Living (IADL)
  • Neuropsychiatric Inventory (NPI)
  • Clinical Dementia Rating Scale (CDR)
ενώ για την αξιολόγηση της συνοσηρότητας χρησιμοποιήται η Cumulative Illness Rating Scale (CIRS).
 
Ποιος είναι ο ρόλος των φροντιστών – συγγενών στην σίτiση των ασθενών;
Εκτός όμως από το τι πρέπει να τρώμε είναι εξίσου σημαντικό να δούμε τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να γίνεται η σίτιση ανάλογα με τον αθενή, καθώς οι ανάγκες σε κάθε στάδιο της νόσου είναι διαφορετικές όπως διαφορετικά είναι και τα συμπτώματα της ασθένειας που επηρεάζουν την σίτιση. Τα ερωτήματα των φροντιστών στην αντιμετώπιση της καθημερινότητας είναι πολλά και πολλές φορές χωρίς απάντηση, παράλληλα όμως γίνεται προσπάθεια από την επιστημονική κοινότητα για κάποιες κατευθυντήριες οδηγίες για την κατανόηση και την αντιμετώπιση της διατροφικής συμπεριφοράς των ασθενών:
  1. Η χορήγηση της θεραπείας για τη νόσο μπορεί σε κάποιες περιπτώσεις να επιφέρει ναυτία, έμετο και ανορεξία αλλά οι ασθενείς πολλές φορές δεν είναι σε θέση να εκφράσουν αυτά τα συμπτώματα ενώ οι φροντιστές τα λαμβάνουν λανθασμένα ως άρνηση σίτισης.
  2. Πρέπει να δίνεται πάντα έμφαση στην στοματική υγειϊνή των ασθενών καθώς η χρήση φαρμάκων, προβλήματα ή ανωμαλίες στην οδοντοστοιχία προκαλούν ξηροστομία και αποτελούν πρόσφορο έδαφος για ανάπτυξη φλεγμονής.
  3. Ιδιαίτερης προσοχής χρήζουν συμπτώματα όπως ο συνεχής βήχας κατά την σίτιση ο οποίος μπορεί να είναι ένδειξη δυσφαγίας και να οδηγήσει σε πνευμονία εξ εισροφήσεως. Για αυτό το λόγο συνίσταται να γίνεται εναλλαγή υγρών και στερεών τροφών κατά την σίτιση, να γίνεται κάμψη της γνάθου, ο ασθενής να είναι σε ημιόρθια θέση και να παραμένει σε αυτή 30 λεπτά τουλάχιστον μετά τη λήξη του γεύματος.
  4. Η άρνηση σίτισης κάποιες φορές είναι συνέπεια συμπεριφορών τροφικής αποστροφής που σχετίζονται με τις νευρωνικές βλάβες στη νόσο. Αυτές είναι συμπεριφορές αντίστασης οι οποίες είναι αντανακλαστικά άμυνας που εμποδίζουν την τροφή να έρθει σε επαφή με το στόμα, η στοματοφαρυγγική δυσφαγία, συμπεριφορές που οι φροντιστές τις εκλαμβάνουν ως άρνηση σίτισης του ασθενούς ενώ αντίθετα αποτελούν συμπτώματα της νόσου.
  5. Χρειάζεται επίπλέον να γίνει προσπάθεια από τους φροντιστές να διεγείρουν τις αισθήσεις της γεύσης και της όσφρησης που εκφυλίζονται από τη νόσο. Να εμπλουτίζουν τις τροφές με αρωματικά και ήπια καρυκεύματα που διεγείρουν την όρεξη και προετοιμάζουν τον ασθενή για την έναρξη του γεύματος.
  6. Για τους ίδιους λόγους να ενθαρρύνονται δραστηριότητες όπως η συμμετοχή τους στην προετοιμασία του γεύματος, στο ζύμωμα αρτοσκευασμάτων κ.α.
  7. Είναι σημαντικό επίσης να παρέχεται η δυνατότητα για σίτιση όχι μόνο την ώρα του γεύματος αλλά και άλλες ώρες στις οποίες εκφράζει την επίθυμία και να δίνεται σημασία στις προτιμήσεις του έχοντας πάντα ως οδηγό την ορθολογική χρήση των διαιτητικών οδηγιών.
  8. Να υπάρχει απλοποίηση του περιβάλλοντος κατά την ώρα του γεύματος ώστε να υπάρχουν όσο το δυνατόν λιγότερα ερεθίσματα που θα μπορούσαν να προκαλέσουν έλλειψη συγκέντρωσης και προσοχής του ασθενούς.
  9. Έρευνες έδειξαν επίσης ότι η χρήση μουσικής κατά τη διάρκεια του γεύματος μειώνει ο άγχος του ασθενούς και αυξάνει την θερμιδική πρόσληψη.
  10. Ένθάρρυνση των ασθενών να χρησιμοποιούν ακόμα και τα χέρια σε περιπτώσεις όπου η χρήση μαχαιροπήρουνων αποτελεί αιτία άγχους και απροθυμίας για τους ασθενείς.
  11.  Έρευνες έδειξαν ότι η ποιότητα της σχέσης φροντιστή-ασθενή σχετίζεται άμεσα με την πρόσληψη της τροφής. Ένας ασθενής γίνεται πιο συνεργάσιμος με έναν φροντιστή που ενδιαφέρεται, είναι υπομονετικός, ήρεμος και δεν κάνει εμφανές ότι έχει τον έλεγχο της κατάστασης.
  12. Επιβάλλεται η αύξηση της φυσικής δραστηριότητας ώστε να προληφθεί η απώλεια μυϊκής μάζας, να αυξηθεί η όρεξη του ασθενούς και να αποκατασταθεί η ενεργειακή του ισορροπία. Αυτό εξασφαλίζει αύξηση της μυϊκής δύναμης, μείωση της συχνότητας των πτώσεων, της απώλειας ανεξαρτησίας και κατ`επέκταση της θνησιμότητας.
  13. Σε μία δομή οι 3 πιο σημαντικοί παράγοντες για την διατήρηση μια καλής κατάστασης θρέψης είναι:
  • Κατάλληλες τεχνικές σίτισης
  • Τυπολογία δίαιτας
  • Εκμετάλευση του pick cognitive time (PCT).
Είναι ο χρόνος στον οποίο ο ασθενής κατά τη διάρκεια της ημέρας βρίσκεται στο ζενίθ των νοητικών του λειτουργιών, από το πρωί εώς το μεσημέρι, επομένως το πρωίνό και το γεύμα θεωρούνται ιδανικά για να μεγιστοποιήσουμε την θερμιδική πρόσληψη.
 
Τέλος αξίζει να σημειωθεί ότι υπάρχουν ασθενείς που χάνουν την αίσθηση του κορεσμού εξαιτίας των συνεπειών της νόσου στα κυκλώματα που ελέγχουν την πρόσληψη της τροφής. Πρόκειται για ασθενείς που αναζητούν συνεχώς τροφή και επιβάλλεται η μέγιστη προσοχή των φροντιστών στην αντιμετώπιση τους.
 
‹‹ Επιστροφή στη λίστα δημοσιεύσεων
 
 
 

Επικοινωνία

 
Καντάνου 54 & Σμυριλίου
71303 Ηράκλειο Κρήτης
 

Επικοινωνία

 

Φόρμα Επικοινωνίας

 

Υπηρεσίες

 
Καντάνου 54 & Σμυριλίου
71303 Ηράκλειο Κρήτης

Φόρμα Επικοινωνίας

 
 
 

© 2025 NeuroCrete Ηράκλειο Κρήτης
-Ειδικός Νευρολόγος Γιακουμάκης Εμμανουήλ MD, MSc